اهل البیتاَهْلِ بِیْت، یا اهل البیت، اصطلاحی قرآنی، حدیثی و کلامی، به معنای خانواده پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - نظر لغت‌شناسان درباره اهل بیت ۳ - موارد شمول اصطلاح مذکور از دیدگاه برخی از مفسران اهل سنت ۴ - نقد دیدگاه مذکور ۵ - دیدگاه گروه دیگری از مفسران ۶ - دیدگاه مفسران شیعه درباره شمول اهل بیت ۷ - شأن نزول آیه تطهیر ۸ - تقسیم روایات مؤید شأن نزول ۸.۱ - روایات مربوط به حدیث کساء ۸.۲ - روایات مؤید حدیث کساء ۸.۳ - روایات دیگر ۸.۳.۱ - روایت سعد بن ابی وقاص ۸.۳.۲ - روایت ابوسعید خدری ۹ - نتیجه ۱۰ - فهرست منابع ۱۱ - پانویس ۱۲ - منبع ۱ - در قرآناین اصطلاح در این معنا تنها یک بار در قرآن کریم (در آیه‌ای که به آیه تطهیر معروف شده) به کار رفته است: «وَ قَرْن‌َ فی بُیوتِکُن‌َّ وَ لا تَبَرَّجْن‌َ تَبَرُّج‌َ الْجاهِلیَّةِ الاْولی وَ اَقِمْن‌َ الصَّلوةَ وَ آتین‌َ الزَکوةَ وَ اَطِعْن‌َ اللّه‌َ وَ رَسولَه‌ُ اِنَّما یُریدُ اللّه‌ُ لِیُذْهِب‌َ عَنْکُم‌ُ الرَّجْس‌َ اَهْل‌َ الْبَیْت‌ِ وَ یُطَهَّرَکُم‌ْ تَطْهیراً: (ای همسران پیامبر) در خانه‌هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم زینت‌های خود را آشکار مکنید و نماز برپا دارید و زکات بدهید و خدا و فرستاده‌اش را فرمان برید. همانا خدا می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان پیامبر بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند». ۲ - نظر لغت‌شناسان درباره اهل بیتلغتشناسان می‌گویند: اگر اصطلاح اهل بیت به صورت مطلق بیاید، منظور از آن خانواده و خاندان پیامبر گرامی اسلام (ص) است. [۲]
راغب اصفهانی، المفردات، ج۱، ص۳۶، استانبول، ۱۹۸۶م.
۳ - موارد شمول اصطلاح مذکور از دیدگاه برخی از مفسران اهل سنتاما در اینکه این اصطلاح شامل چه کسانی می‌شود، میان مفسران، محدثان و متکلمان اختلاف نظر وجود دارد: برخی از مفسران اهل سنت اعتقاد دارند که به قرینه جمله‌های قبل و بعد که درباره همسران پیامبر اسلام (ص) است، این آیه تنها شامل همسران پیامبر (ص) می‌شود. اینان در تأیید این نظر، روایتی از ابن‌عباس که عکرمه، مقاتل، ابن‌جبیر و ابن‌سائب، آن را نقل کرده‌اند، استناد جسته‌اند و می‌نویسند: عکرمه در بازار فریاد می‌زد که اهل بیت پیامبر (ص) فقط همسران او هستند و من با هر کس که منکر این است، مباهله می‌کنم. [۳]
طبری، تفسیر، ج۲۲، ص۷.
[۴]
حسین بغوی، معالم التنزیل، ج۴، ص۴۶۴، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۵]
محمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۴، ص۱۸۲، بیروت، ۱۹۶۶م.
[۶]
عبدالله بیضاوی، انوار التنزیل، ج۴، ص۱۶۳، بیروت، مؤسسه شعبان.
[۷]
ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۵، ص۴۵۲_۴۵۳، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
[۸]
ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۵، ص۴۵۸، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
[۹]
ابوحیان غرناطی، البحر المحیط، ج۷، ص۲۳۱، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۴ - نقد دیدگاه مذکوربرخی از مفسران اهل سنت و همه مفسران شیعه این نظر را مورد نقد قرار داده، و گفته‌اند: اگر منظور از اهل بیت در این آیه همسران پیامبر (ص) می‌بود، مناسب بود که مانند عبارات قبل و بعد که خطاب به آنان به صورت جمع مؤنث است، در این آیه هم خداوند می‌فرمود: «عنکن‌ّ» و «یطهر کن‌ّ» در حالی که چنین نیست و خطاب در این آیه به صورت جمع مذکر است و این نشان می‌دهد که قول این گروه درست نیست [۱۱]
ابوحیان غرناطی، البحر المحیط، ج۷، ص۲۳۱، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۲]
شیخ طوسی، التبیان، ج۸، ص۳۴۰ ۳۴۱، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
[۱۳]
ابوالفتوح رازی، روح‌الجنان، ج۴، ص۳۲۷، قم، ۱۴۰۴ق.
اما استناد آنان به روایت نیز مورد تردید قرار گرفته است و از جمله ابوحیان غرناطی - که خود از اهل سنت است - نوشته که انتساب روایت به ابن‌عباس درست نیست [۱۵]
ابوحیان غرناطی، البحر المحیط، ج۷، ص۲۳۱، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
و ابن‌کثیر نیز گفته است که اگر منظور از این روایت، آن باشد که شأن نزول از آیه تطهیر ، زنان پیامبرند، این سخن صحیح است، اما اگر منظور این است که مراد و مصداق آیه زنان پیامبر (ص) باشند و نه دیگران، این سخن صحت ندارد، زیرا روایات و احادیث فراوانی این نظر را رد می‌کند. [۱۶]
ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۵، ص۴۵۲-۴۵۳، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
۵ - دیدگاه گروه دیگری از مفسرانگروه دیگری از مفسران اهل سنت، معتقدند که منظور از اهل‌بیت در آیه همسران پیامبر (ص) و نیز علی ، فاطمه ، حسن و حسین (ع) هستند. [۱۷]
فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۲۰۹، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[۱۸]
عبدالله بیضاوی، انوار التنزیل، ج۴، ص۱۶۳، بیروت، مؤسسه شعبان.
[۱۹]
ابوحیان غرناطی، البحر المحیط، ج۷، ص۲۳۲، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۲۰]
ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۵، ص۴۵۸، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
گفتنی است که طرفداران این نظریه برای تأیید دیدگاه خود، به هیچ روایتی استناد نکرده‌اند. بعضی از مفسران می‌گویند: ظاهراً آیه عام است و شامل همه خاندان پیامبر (ص) می‌گردد و اعم است از همسران و فرزندان، نزدیکان و حتی غلامان و کنیزان پیامبر (ص). ثعلبی می‌گوید: همه بنی‌هاشم ، یا مؤمنان بنی‌هاشم را نیز در بر می‌گیرد. [۲۱]
محمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۴، ص۱۸۳، بیروت، ۱۹۶۶م.
[۲۲]
محمود آلوسی، روح المعانی، ج۲۲، ص۱۴، قاهره، ۱۳۵۳ق.
این نظر نیز مبتنی بر هیچ روایتی نیست. گروهی از مفسران اشاره کرده‌اند که شاید اهل بیت کسانی باشند که صدقه بر آنان حرام است و این نظر بر حدیثی از زید بن ارقم مبتنی است که از او پرسیدند: اهل بیت پیامبر (ص) چه کسانی هستند و آیا زنان پیامبر (ص) نیز جزو آنان به شمار می‌روند؟ زید گفت: زنان نیز جزو اهل بیتند، اما اهل بیت پیامبر (ص) کسانی هستند که صدقه بر آنان حرام است، یعنی آل علی (ع)، آل عقیل ، آل جعفر و آل عباس . [۲۳]
حسین بغوی، معالم التنزیل، ج۴، ص۴۶۵، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۴]
ابوحیان غرناطی، البحر المحیط، ج۷، ص۲۳۱-۲۳۲، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۲۵]
ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۵، ص۴۵۷_ ۴۵۸، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
به گفته ابوالفتوح رازی، این نظر، قولی شاذ و نادر است [۲۷]
ابوالفتوح رازی، روح‌الجنان، ج۴، ص۳۲۹، قم، ۱۴۰۴ق.
و مستندی ندارد.۶ - دیدگاه مفسران شیعه درباره شمول اهل بیتهمه مفسران شیعه و بسیاری از مفسران اهل سنت - به استناد شواهد و قراین و روایات فراوانی از پیامبراکرم (ص)، حضرت علی، امام حسن، امام حسین، امام سجاد و دیگر امامان (ع)، و نیز ام‌سلمه ، عایشه ، ابوسعید خدری ، ابن‌عباس و دیگر اصحاب - اعتقاد راسخ دارند که آیه تطهیر در شأن اصحاب کساء - حضرت محمد (ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) - نازل شده است و منظور از اهل بیت آنانند. تنها پرسشی که به ذهن می‌آید، این است که چگونه در میان بحث از وظایف همسران پیامبر (ص) مطلبی گفته شده است که شامل همسران پیامبر نیست؟ از جمله قرطبی [۲۸]
محمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۴، ص۱۸۳_۱۸۴، بیروت، ۱۹۶۶م.
می‌گوید: آیات ۲۸ تا ۳۴ سوره احزاب، همه درباره زنان پیامبر (ص)، و عطف به یکدیگرند؛ چگونه می‌شود که آیه‌ای در میان این آیات منفصل از دیگر آیات گردد و ارتباطی با آن‌ها نداشته باشد؟ در پاسخ به این پرسش جواب‌هایی وجود دارد، از جمله آنکه طبرسی می‌گوید: این تنها مورد نیست که در قرآن آیاتی در کنار هم قرار دارند که از موضوعات مختلفی سخن می‌گویند، قرآن آکنده از اینگونه موارد است. همچنین در کلام فصحای عرب و اشعار آنان نیز نمونه‌های فراوانی از این دست دیده می‌شود. [۳۱]
طبرسی، مجمع‌البیان، ج۷، ص۵۶۰، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
طباطبایی پاسخ دیگری بر این افزوده، و نوشته است: هیچ دلیلی در دست نیست که عبارت‌ِ «اِنَّما یُریدُ اللّه‌ُ لِیُذْهِب‌َ عَنْکُم‌ُ الرَّجْس‌َ اَهْل‌َ الْبَیْت‌ِ وَ یُطَهَّرَکُم‌ْ تَطْهیراً» همراه این آیات نازل شده باشد، بلکه از روایات به خوبی استفاده می‌شود که این بخش جداگانه نازل گردیده، و به امر پیامبر (ص)، یا هنگام گردآوری آیات قرآن پس از رحلت آن حضرت در کنار این آیات قرار داده شده است. ۷ - شأن نزول آیه تطهیرمفسران شیعی به اتفاق بر این عقیده‌اند که آیه تطهیر در شأن پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) است؛ از آن میان، می‌توان به فرات کوفی، [۳۳]
فرات کوفی، تفسیر، ج۱، ص۱۲۱_۱۲۷، نجف، ۱۳۵۴ق.
شیخ طوسی ، [۳۴]
شیخ طوسی، التبیان، ج۸، ص۳۳۹ ۳۴۰، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
ابوالفتوح رازی [۳۵]
ابوالفتوح رازی، روح‌الجنان، ج۴، ص۳۲۷- ۳۲۸، قم، ۱۴۰۴ق.
و طبرسی [۳۶]
طبرسی، مجمع‌البیان، ج۷، ص۵۵۹_۵۶۰، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
اشاره کرد که در تفاسیر خود روایاتی گوناگون از طرق مختلف در مورد حدیث کساء و اختصاص این آیه به اصحاب کساء ارائه کرده‌اند.۸ - تقسیم روایات مؤید شأن نزولطباطبایی اشاره کرده است که از بیش از ۷۰ طریق، حدیث کساء و احادیث دیگر در مورد شأن نزول و مراد از آیه تطهیر نقل شده است. در اینجا برای رعایت اختصار این روایات به چند دسته تقسیم می‌شود: ۸.۱ - روایات مربوط به حدیث کساءروایات ناظر به حدیث کساء را مفسران و محدثان و متکلمان شیعی و سنی به اَشکال مختلف و با اندک تفاوتی در متن نقل کرده‌اند و در برخی از آن‌ها به صراحت شأن نزول و مراد از آیه تطهیر و اصطلاح اهل بیت را پنج تن آل عبا دانسته‌اند. [۳۸]
طبری، تفسیر، ج۲۲، ص۶_۷.
[۳۹]
حسین بغوی، معالم التنزیل، ج۴، ص۴۶۵، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۰]
محمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۴، ص۱۸۳، بیروت، ۱۹۶۶م.
[۴۱]
ابوحیان غرناطی، البحر المحیط، ج۷، ص۲۳۱، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۴۲]
ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۵، ص۴۵۴_۴۵۶، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
[۴۴]
اسماعیل بخاری، التاریخ الکبیر، ج۱، ص۶۹_۷۰، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
[۴۵]
محمد ترمذی، سنن، ج۵، ص۶۶۳، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، استانبول، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
[۴۶]
حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۲، ص۴۱۶، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
[۴۷]
حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۱۴۶، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
[۴۸]
ابن‌عربی، احکام القرآن، ج۳، ص۵۷۱، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
[۴۹]
ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویه، ج۲، ص۱۱۷، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۸.۲ - روایات مؤید حدیث کساءروایات دیگری از ابوسعید خدری، انس بن مالک ، ابن‌عباس ، ابوالحمراء و ابو برزه، وارد شده است که پس از ماجرای کساء و نزول آیه تطهیر در شأن آنان، پیامبر گرامی اسلام (ص)، مدت یک ماه، یا ۴۰ روز، یا ۶ تا ۹ ماه به طور مداوم در هنگام نماز صبح، یا در وقت نمازهای پنجگانه، به در خانه علی و فاطمه (ع) می‌رفت و می‌فرمود: «السلام علیکم اهل البیت و رحمةالله و برکاته، الصلاة یرحمکم الله»؛ سپس آیه تطهیر را قرائت می‌کرد. [۵۰]
طبری، تفسیر، ج۲۲، ص۵_۶.
[۵۱]
اسماعیل بخاری، الکنی، ج۱، ص۲۵_۲۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق.
[۵۲]
احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۲۵۹، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۵۳]
عبیدالله حسکانی، شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۱_۱۵، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۴م.
[۵۴]
ابن‌عربی، احکام القرآن، ج۳، ص۵۷۱_۵۷۲، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
[۵۵]
ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۵، ص۴۵۳، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
[۵۷]
علی هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۹، ص۱۶۸_۱۶۹، قاهره، مکتبة القدسی.
[۵۸]
موفق خوارزمی، المناقب، ج۱، ص۲۲_۲۳، به کوشش محمدرضا موسوی خرسان، تهران، ۱۹۶۵م.
۸.۳ - روایات دیگرروایات دیگری که به حد متواتر از اهل سنت نقل شده است، نیز تأیید می‌کند که منظور از اهل بیت، پنج تن آل عباست. از آن میان، به روایاتی که درباره دو آیه وارد شده است، اشاره می‌شود: ۸.۳.۱ - روایت سعد بن ابی وقاصسعد بن ابی وقاص و دیگران نقل کرده‌اند که وقتی آیه ۶۱ سوره آل عمران - که به آیه مباهله معروف است - بر پیامبر (ص) نازل شد، آن حضرت بلافاصله، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) را خواست و هنگامی که آنان نزد وی حاضر شدند، فرمود: «اللّهم هؤلاء اهلی» و سپس برای مباهله به سوی نصاری رفت. [۶۰]
احمد بن حنبل، مسند، ج۱، ص۱۸۵، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۶۱]
عبیدالله حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۲۴، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۴م.
[۶۲]
حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۱۵۰، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
[۶۳]
ابن‌اثیر، اسدالغابه، ج۴، ص۲۶، بیروت، ۱۳۷۷ق.
۸.۳.۲ - روایت ابوسعید خدریابوسعید خدری می‌گوید: وقتی آیه ۱۳۲ سوره طه - که در آن پیامبر (ص) مأمور می‌شود اهل بیت خویش را امر به نماز خواندن کند - نازل شد، پیامبر (ص) به مدت ۹ ماه، هنگام نمازهای پنجگانه، به هنگام عبور از کنار خانه فاطمه می‌ایستاد و به روایتی به خانه علی و فاطمه می‌آمد و می‌فرمود: «الصلاة رحمکم الله» و سپس آیه تطهیر را قرائت می‌کرد. [۶۵]
طبرسی، مجمع‌البیان، ج۷، ص۵۹، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۶۷]
محمود آلوسی، روح المعانی، ج۱۶، ص۲۸۴، قاهره، ۱۳۵۳ق.
[۶۹]
موفق خوارزمی، المناقب، ج۱، ص۲۳، به کوشش محمدرضا موسوی خرسان، تهران، ۱۹۶۵م.
۹ - نتیجهاز مجموع آنچه ذکر شد، می‌توان نتیجه گرفت که منابع و راویان احادیثی که بر انحصار آیه تطهیر و آیات دیگر، به پنج تن آل عبا دلالت می‌کند، آن قدر فراوان است که نمی‌توان در آن تردید روا داشت، تا آن‌جا که در شرح احقاق الحق [۷۰]
شهاب‌الدین مرعشی، شرح و ملحقات احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری، ج۲، ص۵۰۲، قم، ۱۳۷۷ق.
[۷۱]
شهاب‌الدین مرعشی، شرح و ملحقات احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری، ج۲، ص۵۴۷، قم، ۱۳۷۷ق.
[۷۲]
شهاب‌الدین مرعشی، شرح و ملحقات احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری، ج۹، ص۲، قم، ۱۳۷۷ق.
[۷۳]
شهاب‌الدین مرعشی، شرح و ملحقات احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری، ج۹، ص۹۱، قم، ۱۳۷۷ق.
بیش از ۷۰ منبع معروف اهل سنت در این‌باره گردآوری شده، و منابع شیعی در این زمینه بیش از این است.۱۰ - فهرست منابع(۱) قرآن کریم. (۲) محمود آلوسی، روح المعانی، قاهره، ۱۳۵۳ق. (۳) ابن‌اثیر، اسدالغابه، بیروت، ۱۳۷۷ق. (۴) ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۵) ابن‌عربی، احکام القرآن، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م. (۶) ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م. (۷) ابن‌منظور، لسان المیزان. (۸) ابوحیان غرناطی، البحر المحیط، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۹) ابوالفتوح رازی، روح‌الجنان، قم، ۱۴۰۴ق. (۱۰) احمد بن حنبل، مسند، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۱۱) اسماعیل بخاری، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م. (۱۲) اسماعیل بخاری، الکنی، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق. (۱۳) حسین بغوی، معالم التنزیل، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۴) عبدالله بیضاوی، انوار التنزیل، بیروت، مؤسسه شعبان. (۱۵) محمد ترمذی، سنن، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، استانبول، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م. (۱۶) حاکم نیشابوری، المستدرک، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م. (۱۷) عبیدالله حسکانی، شواهد التنزیل، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۴م. (۱۸) موفق خوارزمی، المناقب، به کوشش محمدرضا موسوی خرسان، تهران، ۱۹۶۵م. (۱۹) راغب اصفهانی، المفردات، استانبول، ۱۹۸۶م. (۲۰) سیوطی، الدرالمنثور، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م. (۲۱) شیخ طوسی، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاءالتراث العربی. (۲۲) محمدحسین طباطبایی، المیزان، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م. (۲۳) طبرسی، مجمع‌البیان، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۲۴) طبری، تفسیر. (۲۵) فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۲۶) فرات کوفی، تفسیر، نجف، ۱۳۵۴ق. (۲۷) محمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، ۱۹۶۶م. (۲۸) شهاب‌الدین مرعشی، شرح و ملحقات احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری، قم، ۱۳۷۷ق. (۲۹) علی هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، قاهره، مکتبة القدسی. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اهل البیت»، ج۱۰، ص۱۸. |